مندلیف – Dmitri Mendeleev

دمیتری ایوانویچ مندلیف – شیمیدان معروف اهل روسیه است – وی پایه‌گذار جدول تناوبی عناصر شیمیایی موسوم به -جدول مندلیف- است – او به وسیله این جدول توانست وجود تعداد زیادی از عناصر کشف نشده را پیش‌بینی نماید

مقدمه

کمتر کسی است که با جدول تناوبی مندلیف در دروس شیمی آشنایی نداشته باشد و حداقل نام این جدول را شنیده و دیده است. این جدول به شیمیدانان تا کنون کمک های شایایانی کرده است – زیرا همه عناصر موجود و کشف شده – وزن و نوع خاصشان توسط دانشمند مشهور روسی – دیمیتری ایوانویچ مندلیف طبقه بندی شده است. این دانشمند برجسته توانست با تبحر کافی در شیمی به خواص عناصر مختلف دست یابد و آن ها را به همگان معرفی کند. در این مقاله به زندگی پر فراز و نشیب این شیمیدان اشاره می کنیم تا اطلاع کامل در زمینه نحوه زندگی و تلاش های مستمر او به دست آورید.

دیمتری ایوانویچ مندلیف دانشمند- شیمیدان بزرگ در فوریه 1834 در شهر -توبوسک- در سیبیری روسیه متولد شد او چهاردهمین فرزند خانواده بود پدرش مدیر مدرسه بود او پدر خود را در کودکی از دست داد. او در مدرسه توپولسک استعداد درخشان خود را در ریاضی و فیزیک نشان داد و عصرها بعد مدرسه در کارگاه شیشه گری به مادرش کمک می کرد مدتی بعد کارگاه شیشه گری آتش گرفت و همه سرمایه شان از دست رفت. دیمیتری مندلیف برای یافتن شغل بهتر به سن پترزبورگ رفت و در آن جا به تدریس پرداخت در سال 1850 توانست بورس تحصیلی بگیرد و به تحصیل در رشته ریاضی- فیزیک و شیمی بپردازد. او خانواده خود را هم به سن پترزبورگ برد اما متاسفانه مادر و خواهرش به بیماری سل دچار شدند و جان خود را از دست دادند و او تنها شد فقر از یک سو و اندوه از سوی دیگر او را چنان بیمار ساخت که پزشکان تصور کردند او نیز به سل میتلا شده است و به او توصیه نمودند برای معالجه و استراحت به یک محل خوش آب و هوا مسافرت نماید. دیمیتری مندلیف به جزایر کریمه رفت و مدتی را در آنجا ماند. پس از مدتی او سلامت روحی خود را بازیافت و به سنت پترزبورگ بازگشت.

دیمیتری مندلیف در محضر آ. وسکرسنکا شیمیدان بزرگ روسی علم شیمی را آموخت و در سال 1855 با دریافت یک مدال طلا فارغ التحصیل شد. او به شغل معلمی در دبیرستان پرداخت و چندی بعد کتاب شیمی آلی را که اولین کتاب درسی شیمی آلی روسی بود منتشر نمود. پس از آن به فرانسه و آلمان دعوت شد تا در کنفرانس ها شرکت کند. کتاب بعدی او -اتحاد آب و الکل- بود. او در زمینه شیمی صنعتی درجه دکتری گرفت و استاد شیمی در دانشگاه سن پترزبورگ شد. پس از آن چند کتاب دیگر در زمینه شیمی منتشر نمود. در سال 1864 با دختری به نام فزووز لشوا در دانشگاه آشنا شد و ازدواج کرد. آنها دو فرزند داشتند اما ازدواج آنها سرانجام به طلاق و جدایی منجر شد.

در آن زمان همه عناصر شیمیایی هنوز شناخته نشده بودند و در سال 1869 شیمیدانها فقط شصت و سه عنصر را کشف کرده بودند به عقیده مندلیف خواص فیزیکی و شیمیایی عناصر تابعی از جرم اتمی آنها بود مندلیف عناصر بر اساس خواص مواد در خانه های عمودی و افقی یک جدول قرار داد او در این جدول عناصر را براساس وزنشان رده بندی نمود. این جدول از سبک ترین عنصر یعنی هیدروژن آغاز می شد و به سنگین ترین عنصر یعنی اورانیوم خاتمه پیدا می کرد. دیمتری مدتی بعد دوباره ازدواج کرد و از ازدواج دوم خود چهار فرزند دیگر دارا شد. دیمتری دارای اخلاقی عجیب بود و همواره مورد تمسخر اعضای انجمن شیمیدانان روسیه قرار می گرفت تنها مشوق او لوتادمیر دانشمند بزرگ شیمی بود. در سال های بعد عناصر اسکاندیوم و ژورمانیم نیز کشف شدند و مندلیف این عناصر را هم در جدول خود قرار داد. به کمک قانون تناوبی مندلیف پیش بینی خواص عناصر شیمیایی ناشناخته امکان پذیر شد و زمینه کشف عناصر توسط دانشمندان پایه ریزی شد قانون تناوبی راه کشف این عناصر را ممکن ساخت. این جدول نشان می داد که در چه جاهایی مکان خالی برای عنصری ناشناخته باقی می ماند که باید بعدا اشغال شود. با آگاهی از خواص عناصر موجود در نزدیکی این مکانهای خالی امکان پذیر شد که خواص مهم عناصر ناشناخته تخمین زده شود و خواصی مانند جرم اتمی- چگالی- نقطه ذوب و نقطه جوش ماده ناشناس بر اساس استدلال و محاسبه معین شود.

دیمیتری مندلیف در سال 1869 جدول خود را به جامعه شیمی روسیه تقدیم کرد . جدول مندلیف که پیش بینی وجود 92 عنصر را می نمود درآغاز کسی از جدول او استقبال نکرد با گذشت زمان پیشگویی های مندلیف تحقق یافتند و عناصر مجهول با مشخصات از قبل پیش بینی شده و وزن مخصوص مشخص جای خود را یکی پس از دیگری در جدول مندلیف یافتند.

با اکتشاف آرگون در سال 1894 و هلیوم -رامزی- براساس جدول مندلیف وجود نیون و کریپتون و گزنون را پیش بینی نمود و در این هنگام جدول مندلیف شهرت عجیب و فوق العاده ای کسب نمود. از آن پس تمام آکادمی های کشورهای جهان جز روسیه او را به عضویت خود پذیرفتند.

چرا جدول تناوبی مندلیف موفق بود؟

همانند بسیاری از اکتشافات انجام‌شده علمی- زمانی وجود دارد که یک مفهوم برای اکتشاف پخته می‌شود- و در مورد جدول تناوبی مندلیف در سال 1869 – این مسیله صحت داشت.

به طور مثال- لوتار مایر- یک جدول تناوبی خام را در سال 1864 پیشنهاد داده بود و تا سال 1868 یک جدول که خیلی شبیه جدول مندلیف بود را درست کرده بود- ولی آن را تا سال 1870 منتشر نکرد.

جان نیولندز در سال 1865 یک جدول تناوبی منتشر کرد. نیولندز قانون رفتار دوره‌ای خود را نوشت:
همه عناصر- رفتاری مشابه با عنصر هشتم بعد از خود در این جدول نشان خواهند داد.
نیولندز هم به خاطر وجود یک فاصله در جدول خود- وجود عنصری جدید -ژرمانیوم- را پیش‌بینی کرد. ولی از بخت بد نیولندز- کار او به میزان زیادی نادیده گرفته شد.

دلیل اینکه دیمیتری مندلیف تبدیل به رییس این گروه شد- احتمالا به این دلیل بود که نه تنها روش دسته‌بندی عناصر را نشان داد- بلکه از جدول خود برای موارد زیر نیز استفاده کرد:
پیشنهاد داد که وزن اتمی برخی از عناصر- که رفتار آن‌ها با پیش‌بینی‌های او سازگاری نداشت- احتمالا اشتباه محاسبه شده است.
وجود هشت عنصر جدید را پیش‌بینی کرد. مندلیف حتی خواصی که این عناصر خواهند داشت را نیز پیش‌بینی کرد.

مشخص شد که شیمیدانان برخی از وزن‌های اتمی را اشتباه محاسبه کرده‌ بودند. حق با مندلیف بود! الآن همه دانشمندان دنیا با دقت نشسته و به جدول تناوبی او توجه کردند.

و زمانی که عناصر جدیدی که پیش‌بینی‌شده بودند کشف شدند- آوازه و شهرت علمی دیمیتری مندلیف بیش از پیش اضافه شد. در سال 1905- انجمن سلطنتی بریتانیا مهم‌ترین جایزه خود را به او داد که مدال کاپلی است- و در همان سال- او در فرهنگستان پادشاهی علوم سوید انتخاب شد.
عنصر 101 به احترام او مندلویم نام‌گذاری شده است.

دیمیتری مندلیف مردی آزادی خواه و علاقه مند به مسایل اجتماعی بود او مورد انتقاد دولت روسیه قرار گرفت و دولت روسیه او را به خارج از از روسیه فرستاد. دیمیتری مندلیف به پاریس رفت و در آزمایشگاه ورتس شیمیدان فرانسوی مشغول به کار شد . و مدتی هم به همکاری با بونزن شیمیدان و فیزیکدان آلمانی پرداخت . سپس به آمریکا سفر کرد و از چاه نفتی پنسسیلوانیا بازدید به عمل آورد . مندلیف هنگام کسوف سال 1906 به فرانسه رفت و برای تحقیق فضایی با بالون به هوا پرواز کرد . در سال 1906در لیست نامزدهای جایزه نوبل قرار گرفت ولی مواسان شیمیدان فرانسوی بیش از او رای آورد و این جایزه به مندلیف نرسید . مندلیف یکی از چهره ها و شخصیت های محبوب مردم روسیه بود. او در زمان جنگ روسیه و ژاپن بعلت تقاضای مردم روسیه به کشورش روسیه بازگشت.

وفات دیمیتری مندلیف

دیمیتری مندلیف در دوم فوریه سال 1907- شش روز قبل از تولد 73 سالگی‌اش- در سن پترزبورگ از دنیا رفت. علت مرگ او آنفلوانزا تشخیص داده شد. سالها پس از مرگ او- در سال 1955 عنصر شماره 101 این جدول نیز کشف شد این عنصر به افتخار مندلیف به نام مندلیفیم نام گذاری شد.آخرین خانه خالی جدول مندلیف در سال 1938 با کشف -آکتینوم- در پاریس پر شد.

منبع :

بیتوته 

راسخون

ویکی پدیا