شامپولیون – Francois Champollion

ژان فرانسوا شامپولیون

ژان فرانسوا شامپولیون دانشمند- زبان‌شناس و شرق‌شناس فرانسوی است- شهرت عمده او به خاطر انتشار نخستین ترجمه از سنگ‌ نوشته رزتا یا سنگ رشید است- شامپولیون توانست الفبای زبان مصری- فرهنگ واژگان و سپس دستور زبان هیروگلیف مصر باستان را رمزگشایی کند

زندگی ژان فرانسوا شامپولیون

در روز 23 دسامبر سال 1790 میلادی در شهر فیژاک در استان لوت فرانسه متولد شد. از سال ۱۸۰۱ برادر بزرگ‌تر وی ژاک ژوزف که خود پژوهشگر بود با هاژش بندک آموزش او را به عهده گرفت. این آموزش تا دوازده سال ادامه پیدا کرد. او موفق شد تا در ۱۳ سالگی به شش زبان دنیامسلط شود از سال ۱۸۰۴ ژان فرانسوا به یافتن رمز زبان هیروگلیف مشغول شد و دریافت که برای این کار باید با زبانهای شرقی آشنا شود. به همین خاطر او پس از فراگرفتن یونانی و رومی به آموختن زبان‌های عبری- قبطی- عربی و سریانی پرداخت.

در شانزده سالگی رساله او دربارهٔ نام‌های گیتی شناختی مصر باستان مورد تحسین و تایید اعضای دانشگاه گرنوبل قرار گرفت. وی سپس به پاریس رفت و به پژوهش‌های روشمند خود در زبان‌های مصری به ویژه زبان قبطی ادامه داد. او کوشید تا از راه شناخت این زبان- زبان هیروگلیف مصری را رمزگشایی کند. در سال ۱۸۰۹ در نوزده سالگی استاد رشته تاریخ در دانشگاه گرنوبل شد. اما پس از مدتی کار را رها کرد و به پاریس بازگشت. او پس از بازگشت از سفر مصر در سال ۱۸۳۰ افتخار عضویت در فرهنگستان سنگ‌نوشته و ادبیات را یافت و یک سال بعد استاد کولژ دوفرانس شد. او سرانجام در ۴ مه ۱۸۳۲ در چهل و دو سالگی درگذشت. ژان-فرانسوا شامپولیون حق بزرگی بر گردن تمدن مصر باستان دارد تقریبا هر آنچه را که ما از مصر باستان می‌دانیم با پژوهش‌های او آغاز شد.

چگونگی کشف راز هیروگلیف

لشکرکشی ناپلیون بناپارت به مصر در سال‌های ۱۷۹۸ تا ۱۷۹۹ میلادی موجب شد تا آثار باستانی مصر به کانون توجه دانشمندان آن روزگار مبدل شوند.
در سال ۱۷۹۸ میلادی- دانشمندانی که همراه ناپلیون به مصر رفته بودند – در دلتای نیل در ناحیه‌ای به‌ نام روزت موفق به کشف یک لوح سنگی از جنس بازالت سیاه رنگ شدند که بر سطح آن متنی توسط راهبان شهر ممفیس در دوران سلطنت بطلمیوس پنجم از سلسله فراعنه بطالمه مصر حک شده بود. این متن به ٣ خط یونانی قدیم- دموتیک یک خط مصری جدیدتر و هیروگلیف خط مقدس مصریان باستان توسط راهبان ممفیس نوشته شده بود. این لوح با ارزش خیلی زود توسط دریاسالار هوراشیو نلسون انگلیسی که در آن زمان با فرانسوی‌ها می‌جنگید از آنها ربوده شد و در بریتیش موزیوم لندن از آن نگهداری می‌شود.

نام هیروگلیف برگرفته از 2 کلمه یونانی -هییرا تیکاس به معنی مقدس- و -گلوفیین به معنی حکاکی- است که توسط آن یونانیان باستان نوشته‌های روی سطح بناهای فراعنه را می‌نامیدند.
آنها این نشانه‌ها را نمادهای مقدس محسوب کرده و تصور نمی‌کردند این نشانه‌ها متون عادی زبان نوشتاری مصریان باستان باشند.
این لوح کنجکاوی بسیاری از دانشمندان- از جمله شامپولیون و یک فیزیکدان انگلیسی به ‌نام توماس یانگ که ۱۵ سال از او بزرگتر بود را برانگیخت. توماس یانگ به رمز خط دموتیک لوح روزت پی برد و متوجه شد برخی از نشانه‌های هیروگلیف حاوی اسامی فراعنه است. اما او موفق شد به نسخه کپی شده از لوح روزت دست پیدا کند و به نوبه خود به مقایسه ٣ خط موجود بر سطح لوح پرداخت. وی خواندن متن به خط یونانی که برایش آسانتر بود را ترجیح داد.

به زودی شامپولیون جوان از رقیب بزرگسال خود پیش افتاد که دلیل آن آشنایی ‌اش به فرهنگ مصر باستان و تسلط کامل بر زبان قبطی بود که تا اندازه‌ای به زبان مصریان باستان نزدیکتر است. او متوجه شد در متن هیروگلیف لوح روزت تعداد نشانه‌ها- ٣ برابر واژه‌های متن یونانی لوح است. برخلاف تصور همگان نشانه‌های هیروگلیف تنها یک خط نوشتاری نیستند- بلکه مانند حروف الفبا دارای آوا هستند. او دانسته‌های خود را با یک متن خلاصه شده از یک معبد مصری مقایسه کرده و نام کلیوپاترا را در آن متن تشخیص داد.
در روز ٢٢ سپتامبر سال ۱۸٢٢ میلادی تصاویری را از یک باستان ‌شناس دریافت نمود و با تشخیص نام‌های رامسس و توتموزیس در آن تصاویر از صحت کشف خود آگاه گشت. هیجان ناشی از این کشف برای چند روز وی را از خود بی‌خود کرده و به حالتی شبیه کما فرو ‌ برد. سرانجام او پس از ۵ روز به‌ خود آمده و در روز ٢٧ دسامبر سال ۱۸٢٢ – خبر کشف راز و رمز خط هیروگلیف را اعلام کرد.

این خبر سروصدای زیادی را در محافل علمی آن روزگار ایجاد کرده و شامپولیون به شهرت فراوانی دست یافت.
به این ترتیب- شامپولیون- زبان‌شناس جوان ٣٢ ساله فرانسوی به راز و رمز خط -دبیره- هیروگلیف مصر باستان پی‌ برد و کشف او راه را برای مصرشناسان و باستان شناسان پس از وی گشود تا به تاریخ و تمدن مصر باستان و فراعنه پی برند و رازهای این تمدن غنی باستانی را کشف نمایند.

ژان فرانسوا شامپولیون

ایتالیا

در سال ۱۸۲۴ برای خواندن بازمانده‌ های جمع‌ آوری شده مصری موزه تورن به ایتالیا رفت و تا سال ۱۸۲۶ در آن‌جا ماند.

ریاست بخش مصری موزه لوور

پس از بازگشت به فرمان شارل دهم- پادشاه فرانسه به ریاست بخش مصری موزه لوور انتخاب شد .

بررسی خاک مصر

از سال ۱۸۲۸ تا ۱۸۳۰ او و استادی ایتالیایی به نام روسلینی- خاک مصر را بررسی کرده و با گردآوری طرح‌ها- نگاره‌ها و کنده‌کاری‌های بازمانده از سرزمین فراعنه و یادداشت‌هایی که به آن افزوده بودند- کتابی در چهار جلد با نام یادبودهای مصر و نوبی منتشر کردند. ژان فرانسوا در بازگشت از مصر دو ستون یادبود لوکسور را به فرانسه فرستاد- ستون‌هایی که مصری‌ها به دولت فرانسه هدیه کرده بودند. اما دو ستون یادبود در ۱۱ مه۱۸۳۲ و چند روز پس از مرگ وی به بندر تولون رسید.
او که دانشمند- زبان‌شناس و شرق‌شناس فرانسوی است- شهرت عمده اش به خاطر انتشار نخستین ترجمه از سنگ‌نوشته رزتا یا سنگ رشید است. این برگردان- نشان می‌دهد که سیستم نوشتاری مصریان باستان ترکیبی است از نشانه‌های آوایی و تصاویر خامی که از طبیعت برداشت شده است. سنگ رشید- این سنگ‌نبشته در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود.
او را بنیانگذار دبستان مصرشناسی خوانده‌اند.

پس از بازگشت از سفر مصر در سال ۱۸۳۰ افتخار عضویت در فرهنگستان سنگ ‌نوشته و ادبیات را یافت و یک سال بعد استاد کولژ دوفرانس شد.
ژان فرانسوا شامپولیون حق بزرگی بر گردن تمدن مصر باستان دارد و تقریبا هر آنچه را که ما از مصر باستان میدانیم با پژوهش های او آغاز شده است.
او توانست الفبای زبان مصری- سپس فرهنگ واژگان و پس از آن- دستورزبان مصر کهن را آماده کند.

شناسه‌های زبان هیروگلیفی مصر باستان:

او یافته‌ های خود را در سال ۱۸۳۲ برای انجمن ملی فرانسه فرستاد. سال بعد این یادداشت‌ها با هزینه دولت فرانسه و با نام شناسه‌های زبان هیروگلیفی مصر باستان منتشر شد.

آثار ژان فرانسوا شامپولیون

انتشار نخستین ترجمه از سنگ‌ نوشته رزتا یا سنگ رشید
کتاب مصر زیر تسلط فراعنه
پایه گذاری اختصاصات پاپیروسهای هیروگلیفی

مرگ

او سرانجام ده سال پس از کشف راز دبیرهٔ -خط- هیروگلیف- در روز ۴ مارس سال ۱۸۳۲ درگذشت- بی‌آنکه فرصت یابد دستور زبان مصری و فرهنگنامه مصری که به تالیف آنها پرداخته بود را به اتمام برساند. پیکرش را در گورستان پرلاشز پاریس به خاک سپردند.

منبع :

سیمرغ

سیتی نومب

ویکی پدیا

انجمن اجتماع اندیشه - تمامی انجمن‌ها ]...