ژول مل – Julius von Mohl

ژول مل خاورشناس آلمانی با تابعیت فرانسوی- متخصص در زبان و ادبیات فارسی- مصحح شاهنامه فردوسی و مترجم شاهنامه به نثر فرانسوی است- ژول مل مقدمه مفصلی هم بر شاهنامه نوشته‌است که تا پیش از تحقیقات جدیدتر در قرن بیستم- مهم‌ترین اثر پژوهشی درباره شاهنامه و فردوسی- و متداول‌ترین مرجع برای بسیاری از خاورشناسان به‌شمار می‌رفت

زندگی ژول مل

ژول مل در ۲۵ اکتبر ۱۸۰۰ میلادی معادل با ۳ آبانماه ۱۱۷۹ شمسی در شهر اشتوتگارت آلمان زاده شد. خانوادهء او اهل علم بودند و پدرش بنیامین فردیناند فن مل -۱۷۶۶-۱۸۴۵- از رجال سیاسی امیرنشین کوچکی به نام Württemberg بود که اکنون Baden-Württemberg نامیده میشود و یکی از ایالات شانزده گانه آلمان است و در جنوب غربی جمهوری فدرال آلمان قرار دارد. سه برادر مـل- روبرت فن مل -۱۷۹۹-۱۸۷۵- – هوگو فن مل -۱۸۰۵-۱۸۷۲- و موریتز فن مل -۱۸۰۲-۱۸۸۸- همه از مشاهیر علم و سیاست آلمان به شمار می روند. روبرت از حقوقدانان و اساتید علوم سیاسی دانشگاه توبینگن و هوگو استاد گیاهشناسی آن دانشگاه بود. موریتز از جوانی در سیاست وارد شد و به عضویت پارلمان های فرانکفورت و ورتمبرگ هم در آمد و تالیفات بسیاری در باب اقتصاد و سیاست منتشر کرد.

هر چهار پسر خانواده مل از کودکی بسیار با استعداد و تیز هوش بودند. به گزارش مادر ژول مل- او از چهارسالگی بقدری به مطالعه علاقه داشت که هر روز ساعت چهار صبح برای خواندن کتاب بیدار میشد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه- مل به قصد مطالعه علوم دینی وارد دانشگاه توبینگن شد اما اساتید و رویکرد دانشکده را خوش نداشت. با این حال- مطالعه زبان عبری که از لوازم تحصیل در رشته علوم دینی بود- او را نیز مانند بسیاری دیگر از شرقشناسان که آشناییشان با مشرق زمین با مطالعهء این زبان آغاز شد- به رشته شرقشناسی کشید و در سال ۱۸۲۳ مل تصمیم گرفت که برای ادامهء تحصیل درین رشته به پاریس برود زیرا کولژ دو فرانس تنها مدرسه یی بود که در آن دوران دانشکده خاورشناسی هم داشت. در آن دانشکده- مل وارد کلاسهای عربی و فارسی دوساسی -De Sacy- شد و و در عین حال به کلاسهای آبل رموسا -Abel Remusat- که زبان چینی تدریس میکرد نیز میرفت زیرا نمی خواست خود را به یک زبان یا ادب محدود کند و چنان که ازو نقل کرده اند- مایل بود با اندیشهء شرقی که از دیرباز بر سیر تفکر بشری حاکم بوده است آشنا گردد.

تیزهوشی و دقت مل- او را مورد توجه اساتیدش قرار داد و با حمایت ایشان- کم کم معروفیتی کسب کرد چنان که در سال ۱۸۲۶ دولت ورتمبرگ که دنبال شرقشناس جوانی می گشت که بتواند این رشته را در دانشگاه توبینگن تدریس کند- او را به استادی آن دانشگاه منصوب کرد با این مزیّت که لازم نیست که مل بلافاصله برای احراز کرسی استادی خود به وطن برگردد- بلکه اجازه دارد در پاریس بماند و به تحصیلات و تحقیقات خود ادامه دهد. بنابرین علیرغم این که مل به ورتنبرگ بازنگشت و هیچ کلاسی در توبینگن تدریس نمی کرد- حقوق استادی او مرتبا پرداخت میشد و این شرایط تحقیقات او را در فرانسه تسهیل کرد. در سالهای ۱۸۳۰ و ۱۸۳۱ مل سفری هم به انگستان رفت و در آن بلاد با چندین خاورشناس دیگر که در استخدام کمپانی هند شرقی بودند آشنا شد. گویا درین دوران تمایلی به رفتن به هند پیدا میکند تا تحقیقات خود را در زمینه شرقشناسی تکمیل نماید اما نمی تواند به این خواسته جامه عمل بپوشاند و به پاریس میگردد.

پس از بازگشت به پاریس مل به تحقیقات خود در زبان چینی ادامه میدهد و دو مجلد از امهات کتب چینی را که یکی -شی کینگ- و دیگری -یی کینگ- نام داشت در سالهای ۱۸۳- ۱۸۳۷ و ۱۸۳۹ به قول امروزیها- ویراستاری و چاپ میکند. البته این دو کتاب را یک کشیش فرانسوی در نیمه دوم قرن هجدهم میلادی از چینی به لاتینی ترجمه کرده بود- اما ترجمهء او تصحیح نشده و هیچگاه به چاپ نرسیده بود. درین دوران علاقه و ارتباط مل با زبان و ادب فارسی در تزاید روزافزون بوده تا آنجا که تخصص او درین زبان برای او معروفیتی کسب میکند. ظاهرا دولت فرانسه در سال ۱۸۲۶- هنگامی که مل جوانی بیست و پنج ساله بوده- ترجمه و تصحیح شاهنامه را به او می سپارد با این امید که شاهنامه در مجموعه یی با عنوان -مجموعه شرقی- -Collection Orientale- در دسترس علاقمندان قرارگیرد. اما متاسفانه حاصل کار به قدری نفیس و گرانقیمت در میاید که کسی به جز اشخاصی که دولت فرانسه این کتاب را به ایشان هدیه میداد- قادر به خرید آن نبود. علی ای حال پس سال ۱۸۲۶ که تصحیح و چاپ شاهنامه به مول محول میشود- او این کار را در دست میگیرد تا در سال ۱۸۳۳ اولین مجلد شاهنامه را برای چاپ آماده ساخته آن را به چاپخانه می سپارد. در همین سال- برای این که بتواند تمام هم خود را مصروف چاپ این کتاب بکند- از کرسی استادی خود در دانشگاه توبینگن استعفا میدهد و تا آخر عمر در پاریس می ماند. نمیدانم که آیا تابعیت فرانسوی هم پیدا میکند یا نه- و اصولا آیا در آن زمان این مطلب در جوامع اروپایی که بسیاری از آنها تازه داشتند به صورت کشورهای مشخص ظاهر میشدند- اهمیتی داشته است یا نه. آنچه که میتوان بدان مطمین بود اینست که ماندن مل در فرانسه تا پایان عمر و عضویتش در مجامع مهم و معروف علمی آن کشور- حتما درین توهم که ملیت او فرانسوی بوده نقش داشته است.

شاهنامه ژول با استفاده از ۳۵ دست‌نویس موجود در اروپا- 8 نسخه از کتابخانه ملی پاریس- ۱۳ نسخه از دیوان هند، ۵ نسخه ملکی خود مل- و نسخه‌هایی از مجموعه‌های خصوصی- و همچنین با مراجعه به سایر مثنوی‌های حماسی فارسی فراهم آمده‌است، و بعد از گذشت بیش از یک قرن، هنوز متن نسبتا کم‌غلطی به‌شمار می‌رود و همیشه مورد مراجعه و استناد محققان بوده‌است.

ژول مقدمه مفصلی هم بر شاهنامه نوشته‌است که تا پیش از تحقیقات جدیدتر در قرن بیستم، مهم‌ترین اثر پژوهشی درباره شاهنامه و فردوسی، و متداول‌ترین مرجع برای بسیاری از خاورشناسان به‌شمار می‌رفت.

مرگ

ژول مل در تاریخ ۴ ژانویه سال ۱۸۷۶ میلادی معادل با ۱۴ دیماه ۱۲۵۴ شمسی در پاریس درگذشت .

منبع :

bukharamag.com

ویکی پدیا