ابراهیم پورداوود – Ebrahim Pourdavoud

ابراهیم پورداوود" width="200" height="270"/>

ابراهیم پورداوود – ایران‌شناس معاصر- اوستاشناس- نخستین مترجم فارسی اوستا و استاد فرهنگ ایران باستان و زبان اوستایی در دانشگاه تهران بود- پورداوود را بنیادگذار ایران‌شناسی در سرزمین ایران- و زنده‌کننده فرهنگ و زبان‌های ایران باستان دانسته‌اند

زندگی ابراهیم پورداوود

ابراهیم پورداوود در ۲۰ بهمن ۱۲۶۴ خورشیدی -۲۸ جمادی‌الاولی ۱۳۰۳ ق- در رشت- در محله سبزه‌میدان که بعدها دبستان -عنصری- در آن ساخته شد- در خانواده‌ای ملاّک و بازرگان به دنیا آمد. دوران کودکی‌اش در سایه مراقبتهای پدر – که از ملاکین ثروتمند گیلان بود ـ در نهایت رفاه و تنعم گذشت.

ابراهیم در پنج یا شش سالگی به مکتب -میرزا محمدعلی- رفت که محل آن بعدها آرامگاه پدر و برادران و خود او شد- سپس تحصیلات مقدماتی فارسی و عربی را در مدرسه -حاجی حسن- رشت به مدیریت -سیدعبدالرحیم خلخالی- انجام داد. وی درسال 1284 با برادرش -سلیمان- و -خلخالی- به تهران آمد و نزد -میرزا محمدحسین سلطان الفلاسفه- طبیب نامی آن دوران- به تحصیل پرداخت و همزمان- چند ماهی در مدرسه فرانسوی زبان -آلیانس- مقدمات زبان فرانسه را فرا گرفت. در آن ایام پورداود از جوانان مشروطه خواه بود. اودر دی ماه 1287- علی رغم میل پدر- از طریق کرمانشاه به بغداد و سپس به بیروت رفت و مدت دو سال به تحصیل ادبیات فرانسه پرداخت و نام خانوادگی -پورداود- را برای خودبرگزید- در همانجا بود که با -سید محمدعلی جمالزاده- دوست شد- سپس به ایران بازگشت. تحصیل در فرانسه ابراهیم بعد از اقامتی کوتاه در رشت- در مهر 1289- از راه باکو و وین به فرانسه عزیمت نمود و نخست در دبیرستان شهر -بووه- نام نویسی و خود را برای ورود به دانشکده حقوق آماده کرد- آنگاه در رشته حقوق دانشگاه پاریس به تحصیل پرداخت و از محضر درس -شارل ژید- و -پلانول- استفاده کرد. وی در این ایام با چند تن از ایرانیان برضد نظام دولت تزاری روسیه میتینگی بر پا نمود و نیز انجمنی ادبی تاسیس کرد. تحصیل در آلمان پورداوود نخست در دانشگاه -برلین- و سپس در دانشکده شهر -ارلانگن- تحصیل در رشته حقوق را تعقیب کرد. او در آنجا با -محمد قزوینی- -سیدحسن تقی زاده- و نویسندگان مجله -کاوه– آمد و شد داشت که این در جهت گیری مطالعات او موثر بود- چنانکه بیشتر به مطالعه کتبی درباره ایران باستان و اوستا می پرداخت و زبانهای اوستایی و پارسی باستان و فرهنگ ایران باستان را در محضر ایرانشناسان فراگرفت و با دانشمندانی نظیر -مارکوارت- استاد فقه ‌اللغه ایرانی و ارمنی در دانشگاه برلین- آشنا گردید.

ابراهیم پورداوود در اردیبهشت سال 1293 با یاری -محمد قزوینی- نشریه -ایرانشهر- را در فرانسه منتشر ساخت که در تیر همان سال- پس از نشر سه شماره آن و آغاز جنگ جهانی اول- تعطیل شد. وی شش ماه اول از دوره جنگ را در پاریس به سر برد- ولی بر اثر شور جوانی و میهن دوستی و تبلیغات آلمانیها- بر آن شد که پاریس را ترک کند. او در سال 1294 به بغداد رفت و در 18 مرداد همان سال تا 14 فروردین سال بعد به یاری جمالزاده روزنامه -رستاخیز- را منتشر کرد. در این دوران اشعار و تصانیف پرشور میهنی او چنان آوازه ای داشت که درویشان بغداد- تبرزین بر دوش- در کوچه و بازار آنها را با جوش و خروش می خواندند. جلوگیری از انتشار رستاخیز و اقامت در آلمان با پیشروی انگلیسیها و تسخیر -کوت العماره- شهری در عراق در کنار دجله بین بغداد و عماره- پورداود راهی کرمانشاه شد و چند ماهی آنجا ماند و چون آن شهر به دست روسها افتاد- شبانه به قصرشیرین رفت و به بغداد بازگشت و در آن هنگام ترکان عثمانی از انتشار رستاخیز جلوگیری کردند. ناگزیر وی از آنجا به حلب و سپس به استانبول رفت و چون در آنجا از خروجش ممانعت کردند بعد از مدتی- پس از کسب مجوز خروج- به قصد اقامت در سویس- از راه بالکان به برلین رفت. آلمانیها نیز از خروج وی از کشورشان ممانعت کردند و او تا پایان جنگ جهانی اول و مدتی پس از آن در آنجا ماند.

عزیمت به هندوستان

ابراهیم پورداوود در مهر 1304- به دعوت پارسیان هند- از راه بغداد و بصره به هندوستان رفت و در طول مدت اقامتش به انتشار بخشی از تفسیر اوستا و ایراد چند سخنرانی پرداخت. وی در سال 1307 ش از هند به بلژیک و درسال 1310 ش به برلین رفت و حدود یک سال به تحقیقات خود درباره اوستا و تمدن ایران باستان ادامه داد و بخش دیگری از تفسیر اوستا را منتشر ساخت. در این ایام- چون -رابیندرانات تاگور- فیلسوف و شاعر معروف هند- از دولت ایران خواستار اعزام استادی برای تدریس فرهنگ ایران به دانشگاه -ویشوابهاراتی- شده بود- پورداود حدود یک سال در آنجا به تدریس پرداخت و در -بروده- در کنفرانس شرقی هند- که هر پنج سال یک بار در یکی از استانهای هند تشکیل می شد- شرکت کرد و علاوه بر عضویت در گروه اوستاشناسی- ریاست شعبه فارسی و عربی را به عهده گرفت.

تدریس در دانشگاه تهران

ابراهیم پورداوود در سال 1312 ش مجددا عازم آلمان شد و پس از حدود چهار سال اقامت در آنجا به ایران برگشت و در دانشگاه تهران با سمت استادی به تدریس فرهنگ ایران باستان و زبان اوستایی پرداخت و در سال 1317 ش عضو پیوسته فرهنگستان ایران شد. وی از مهر 1322 به تدریس حقوق ایران باستان در دانشکده حقوق پرداخت و در اسفند همان سال- همراه -علی اصغر حکمت- و -غلامرضا رشید یاسمی- برای تجدید روابط فرهنگی از جانب دولت ایران به هند رفت و در این سفر حدودا سه ماهه از بیشتر شهرها و دانشگاهها و موسسات فرهنگی و هنری و صنعتی آنجا بازدید کرد. او در سال 1339 ش- بعد از آنکه به عنوان رییس هییت نمایندگی ایران در بیست و پنجمین کنگره خاورشناسان به مسکو رفت- به فنلاند و سوید و هلند نیز سفر کرد.

جوایز

دریافت سپاسنامه ابراهیم پورداوود در تاریخ 13 بهمن 1344 به جزیره سیلان سفر کرد و از شهر مقدس -کندی– زیارتگاه بوداییان جهان- دیدار نمود. سپس به بمبیی برگشت و به پاس خدمات فرهنگی خود سپاسنامه ای از طرف -موسسه شرقی کاما– انجمن زردشتیان ایران- انجمن فرهنگ باستان و ایران لیگ و نیز سازمان جوانان زردشتی به او تقدیم شد. دریافت نشان شوالیه درتاریخ ششم بهمن 1344 نماینده پاپ در ایران- به پاس خدمات انسان دوستانه پورداود- نشان -شوالیه سن سیلوستر- را از سوی پاپ ششم به وی اعطا کرد. دریافت نشان تاگور و عضویت در آکادمی جهانی هنر در تاربخ هیجدهم فروردین 1345 در جلسه انجمن فرهنگی ایران و هند- نشان تاگور به مناسبت خدمات فرهنگی پورداود به وی داده شد و در همان سال به عضویت آکادمی جهانی هنر و علم انتخاب شد. او همچنین رییس انجمن فرهنگی ایران و آلمان- عضو شورای فرهنگی سلطنتی و جزو هییت امنای کتابخانه پهلوی بود. تدوین یادنامه به مناسبت شصتمین سال تولد پورداود به مناسبت شصتمین سال تولد پورداود- مجلس جشن باشکوهی در تالار اجتماعات دانشسرای عالی تهران با حضور استادان و دانشمندان و دانشجویان و شخصیتهای کشور برپا گردید و به همین مناسبت در تاریخ شانزدهم مهر 1325 یادنامه ای در دو مجلد تدوین و طبع شد- یکی به فارسی با مقاله ای مفصل از -محمد معین- درباره پورداود و دیگری حاوی مقالات خاورشناسان به زبانهای بیگانه.

اقدامات

تاسیس انجمن ایرانشناسی ابراهیم پورداوود در سالهای پس از جنگ جهانی دوم- انجمن ایرانشناسی را در تهران بنیاد نهاد که انجمنی غیر دولتی بود و در کنار آن به انتشار کتاب هایی در زمینه زبان و تاریخ ایرانی پرداخت. وی در مدرسه -فیروز بهرام- تهران نیز کلاسهایی برای تدریس زبانها و فرهنگ باستانی ایران تشکیل داد و خود نیز در آنجا تدریس می کرد. پایه گذاری تحقیقات علمی درباره زرتشت پورداوود را می توان بنیانگذار تحقیقات علمی درباره زردشت در ایران دانست. او به سبب احاطه کامل به زبانهای آلمانی و فرانسوی و دانستن زبانهای عربی و انگلیسی- در پیروی از روش تحقیق اروپاییان در میان معاصران خود کم نظیر بود. وی در تحقیقات خود- خاصه از لحاظ ذکر مراجع متعدد و حاشیه های بسیار- تحت تاثیر روش دانشمندان آلمانی بود و نزد ایرانشناسان جهان- مقامی والا داشت.

آثار ابراهیم پورداوود

بخش‌های مختلف مجموعه گزارش اوستا

گات‌ها -بمبیی- ۱۳۰۵– نخستین بخش از اوستاست که جزو مجموعه یسنا به شمار می‌آید و توسط انجمن زردشتیان ایرانی بمبیی و ایران لیگ چاپ شده- و به دستیاری دینشاه ایرانی به دو زبان پارسی و انگلیسی فراهم آمده‌است.
یشت‌ها -بمبیی- ۱۳۰۷- بخش نخستین مجموعه یسناست و دیباچه آن به دستیاری دینشاه ایرانی به انگلیسی ترجمه شده‌است.
یشت‌ها -بمبیی- ۱۳۱۰- بخش دوم از مجموعه یشت هاست.
خرده‌اوستا -بمبیی- ۱۳۱۰- گزارش و ترجمه آخرین بخش اوستاست.
یسنا -بمبیی- ۱۳۱۲- بخش نخست.
یسنا -تهران- ۱۳۳۷– بخش دوم مجموعه یسناست و گفتارهایی درباره موضوعات تاریخی را نیز دربرمی‌گیرد.
گات‌ها -بمبیی- ۱۳۲۹- دومین گزارش بخش نخست است.
یادداشت‌های گات‌ها -تهران- ۱۳۳۶- توضیحاتی درباره واژه‌های اوستایی این بخش است.
ویسپرد -تهران- ۱۳۴۳- بخش دیگری از کتاب اوستاست که به کوشش بهرام فره‌وشی چاپ شده‌است.
وندیداد- که جزو آثار منتشرنشده اوست.

آثار منثور و تحقیقات ادبی ابراهیم پورداوود

ایرانشاه -بمبیی- ۱۳۰۴- در شرح مهاجرت زردشتیان ایران به هند.
خرمشاه -بمبیی- ۱۳۰۵– بخشی از سخنرانی‌های پورداوود درباره آیین و کارنامه زبان باستان ایرادشده در هند.
گفت‌وشنود پارسی -بمبیی- ۱۳۱۲- کتاب درسی برای آموختن زبان پارسی به هندوها.
سوشیانس -بمبیی- ۱۳۰۶- رساله کوچکی که در آغاز به شکل سخنرانی ایراد شده بود.
فرهنگ ایران باستان -تهران- ۱۳۲۶- گفتارهایی درباره فرهنگ ایران باستان و برخی واژه‌های ایرانی.
هرمزدنامه -تهران- ۱۳۳۱- درباره گیاهان خوراکی و دارویی و نیز واژه‌شناسی.
آناهیتا یا پنجاه گفتار -تهران- ۱۳۴۳- شامل مقاله‌هایی درباره تاریخ و تمدن و زبان ایرانیان.
خوزستان ما -تهران- ۱۳۴۳- رساله کوچکی درباره سرزمین ایلام و اقوام خوز که از اسناد مهم تاریخ خوزستان است.
بیژن و منیژه -تهران- ۱۳۴۴- گزیده‌ای از شاهنامه فردوسی همراه با پیش‌گفتاری درباره فردوسی- دقیقی و شاهنامه.
فریدون -تهران- ۱۳۴۶– گزیده‌ای از شاهنامه فردوسی با توضیحات و حواشی از پورداوود.
زین ابزار -تهران- ۱۳۴۷- تاریخچه‌ای از سلاح‌های کهن ایرانی.
ترجمه کیمیای سعادت امام محمد غزالی.

شعرهای ابراهیم پورداوود

پورداوود از همان آغاز مکتب به سوی شاعری کشش داشت. در هنگام کودکی او نوحه‌سرایی رواج داشت و او هم نخستین شعرهایش را در قالب مرثیه سرود. در رشت در زمان سوگواری دسته‌های سینه‌زنی شعرهایش را می‌خواندند.

1- پوراندخت‌نامه -دیوان اشعار شامل قصاید- غزلیات- مسمط‌ها و ترجیع بندها- -۱۳۰۶- انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی- بمبیی-
2- یزدگرد شهریار -منظومه‌ای به یادبود جشن هزاره فردوسی شامل ۱۹۷ بیت سروده شده در ۱۳۰۷ در بمبیی-
3- سروده‌های پورداوود در گزارش خرده اوستا- سروده شده در مهر ۱۳۱۰- یکی از این سروده‌ها به نام سرود مزدیسنا که با صدای بدیع‌زاده پرشده هنوز در آموزشگاه‌های زرتشتیان در هند و ایران خوانده می‌شود که مطلع آن چنین است:

بامداد شد بانگ زد خروس                       از سرای شه برزدند کوس
چرخ شست نک روی آبنوس                    موبدا تو هم خیز و روی شو
خوان اشم وهو- گو یتا اهو                      گو یتا آهو- خوان اشم وهو…

چکامه‌ای در گزارش گات‌ها- سروده فروردین ۱۳۱۶ در برلین
دو چکامه و دو غزل که ادوارد براون در هنگام نام بردن از پورداوود در کتاب خود تاریخ ادبیات در سال ۱۹۱۳ بازگو می‌کند.
قطعه کشاورز- سروده ۱۹۱۴ در پاریس با مطلع:

چرا ای کشاورز ای رنجبر                               شده رنج کار تو بی برگ و بر
تو را نیست جز کهنه کاشانه‌ای                      فروریخته واژگون خانه‌ای…

شعرهای پراکنده‌ای از او در کتاب‌های دیگران یاد شده‌است.

بازنشر آثار

آثار ادبی ابراهیم پورداوود توسط برخی از سازمانها و مراکز در ایران بازنشر شده است:

بازنشر اثر ابراهیم پورداوود در سایت موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان
بازنشر اثر ابراهیم پورداوود در سایت مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی

دیدگاه سیاسی و اندیشه ابراهیم پورداوود

پورداوود فردی ملی‌گرا و میهن‌پرست بود. وی همچنین دارای گرایش ضد پادشاهی قاجارها بود و چون برخی دیگر از ایرانیان ایشان را بیگانه می‌دانست- چنان‌که در پوراندخت‌نامه در شعر -اندر سپری شدن روزگاری شهریاری آل قاجار- چنین سرود:

از پیک نوید آمد هان گوش فرادار                         کاحمد شه ایران شد از تخت نگونسار
اورنگ شهی پاک شد از دیو تبهکار                      وز راهزن و ترکمن دوده قاجار
زین مژده به درگاه خداوند سپاس آر                     کز خجلت آن ننگ برستیم دگربار…

مروری بر برخی از آثار

پوراندوخت نامه دیوان اشعار پورداود به نام دخترش- با عنوان -پوراندخت نامه- همراه با ترجمه انگلیسی اشعار او به قلم -دینشاه ایرانی- نویسنده و مترجم هندی- در شهریور 1306 ش در بمبیی انتشار یافت. صد بند تاگور ابراهیم- به خواهش -تاگور- شاعر- فیلسوف و موسیقیدان هندی- و به یاری -ضیاءالدین- استاد زبان فارسی دانشگاه تاگور- صد قطعه از اشعار غنایی تاگور را به فارسی ترجمه کرد که با عنوان -صد بند تاگور- در سال 1314 ش در کلکته به چاپ رسید. یادنامه دینشاه ایرانی پورداود در زمان حیات دینشاه ایرانی- یادنامه ای برای او شامل مقالات دانشمندان ایرانی و خاورشناسان و پارسیان فراهم کرد که در سال 1323 ش با عنوان -یادنامه دینشاه ایرانی- منتشر شد.

مرگ ابراهیم پورداوود

ابراهیم پورداوود در تاریخ 26 آبان 1347 در سن 83 سالگی در تهران درگذشت و در زادگاهش به خاک سپرده شد.

منبع :

پرسن گرام

www.cgie.org.ir

ویکی پدیا